Wat zijn koffievariëteiten?

Er zijn zo veel factoren waarmee u rekening moet houden als u koffie koopt, van herkomst en verwerking tot brandprofiel en uw zetmethode. Een aspect dat echter vaak over het hoofd wordt gezien is de "variëteit", de taxonomische rang onder de koffieondersoort - in feite een ondersoort.

Elke variëteit is representatief voor de bredere soort waartoe zij behoort, maar bezit kenmerkende fysieke en sensorische eigenschappen. Maar hoe meer we ons verdiepen in wat een koffievariëteit precies is, hoe verwarrender het wordt.

Om te helpen, lichten we wat begrippen toe die mensen gebruiken als ze het hebben over koffievariëteiten op en hebben we een aantal van de verschillende variëteiten die u kunt tegenkomen onder de loep genomen. Lees verder voor meer informatie.

Wat betekent "variëteit"?

Arabica is de meest geteelde koffiesoort, goed voor 60% tot 70% van alle geteelde koffie wereldwijd. Het overgrote deel van de resterende 30% tot 40% is robusta.

Arabica en robusta hebben beide duizenden variëteiten, die in de taxonomische hiërarchie onder "soort" en "ondersoort" vallen. World Coffee Research, een toonaangevend wetenschappelijk orgaan in de koffiesector, heeft momenteel meer dan 50 geverifieerde variëteiten in zijn catalogus.

Sommige variëteiten zijn cultivars. Dit zijn variëteiten die zijn ontstaan door menselijk ingrijpen en gerichte veredeling. Om als cultivar te worden beschouwd, moet een variëteit haar onderscheidende en uniforme kenmerken behouden wanneer ze voortdurend wordt gekweekt - wat betekent dat ze consistent moet zijn doorheen de generaties en geen eenmalige variëteit mag zijn.

Hybriden worden gevormd door twee planten van verschillende soorten, variëteiten of cultivars samen te kweken. Kruisen is het proces van het vormen van hybriden - het gericht kweken van twee verschillende planten om nakomelingen te genereren die het genetisch materiaal van beide ouders bevatten.

Selecties zijn natuurlijk voorkomende variëteiten die worden uitgekozen voor speciale veredelings- of kloonprogramma's om ze op grotere schaal te verspreiden. Accessies zijn de unieke monsters die zijn gekozen voor selectie.

Mutaties treden op wanneer het genetisch materiaal van een koffieplant verandert. Hierdoor veranderen vervolgens bepaalde eigenschappen van de plant - zoals grotere bessen of bredere bladeren.

Ten slotte zijn er de "heirloom"-rassen: dit zijn natuurlijk voorkomende of "wilde" rassen die al meer dan 50 tot 100 jaar bestaan zonder ingrijpen van de mens. Heirloomvariëteiten komen vooral voor in Ethiopië, dat algemeen wordt beschouwd als de bakermat van de koffie.

Typica en Bourbon: Twee belangrijke variëteiten

Twee van de belangrijkste variëteiten in de moderne arabica-koffieproductie zijn Typica en Bourbon. Beide stammen uit Ethiopië en zijn op een gegeven moment in Jemen geïntroduceerd. Vanaf daar werden ze over de hele wereld verscheept.

Onderzoek wijst uit dat variëteiten die lijken op zowel Typica als Bourbon aan het eind van de jaren 1600 in de regio Mysore in India werden geïntroduceerd. Er wordt echter aangenomen dat ze gescheiden werden toen Nederlandse kolonisten koffiezaden verscheepten naar Indonesië, en van daar terug naar Amsterdam.

In 1706 werd één enkele plant naar de botanische tuinen van Amsterdam gebracht, die de eerste officieel geregistreerde Typica-variëteit was. Vervolgens verspreidde de Typica zich in het begin van de 18e eeuw naar Amerika, waar zij gedurende meer dan 200 jaar het merendeel van alle koffieplantages in Centraal-Amerika uitmaakte.

Bourbon daarentegen werd in het begin van de 18e eeuw vanuit Jemen geïntroduceerd op Réunion (toen bekend als het eiland Bourbon). Er waren verschillende pogingen nodig voordat de variëteit aansloeg en zelfs toen zou ze het eiland pas na 100 jaar verlaten.

In het midden van de 19e eeuw verspreidden Franse missionarissen zich echter over Afrika en namen ze Bourbon-zaden mee van Réunion. Zij werd ook geïntroduceerd in het zuiden van Brazilië in 1860 en verspreidde zich naar het noorden in Centraal-Amerika.

De stamboom van Bourbon en Typica is lang en complex, maar ze worden algemeen erkend als verantwoordelijk voor het grootste deel van de moderne koffieproductie. Maar zelfs tussen deze twee oude variëteiten zijn er enkele belangrijke verschillen.

Typica-planten zijn gewoonlijk ongeveer vijf meter hoog, hebben dunne takken met grote bladeren.

Hun bessen zijn doorgaans groot en ovaal en produceren zoete, zuivere en complex smakende koffie.

De opbrengst van Typica is over het algemeen klein, maar van hoge kwaliteit. De planten zijn echter gevoelig voor een reeks plagen en ziekten.

Bourbon is ook een hoge plant, en produceert kleinere bessen met een zoete en complexe smaak. De opbrengst is echter iets beter dan die van Typica.

Wat zijn de meest voorkomende arabica-variëteiten?

Aangezien de meeste moderne koffiesoorten te herleiden zijn naar Typica en Bourbon, zijn zij in de loop der jaren op natuurlijke wijze de "ouders" geworden van vele andere variëteiten en cultivars.

Enkele prominente variëteiten uit de Typica-familie zijn:

● Maragogipe, een natuurlijke mutatie van Typica, voor het eerst ontdekt in Brazilië in 1870. Zij is bekend om haar grote bessen en bladeren, maar levert over het algemeen een lagere opbrengst op. De kwaliteit per kopje kan uitstekend zijn, maar de plant is zeer gevoelig voor schimmels en ziekten.

● Kent, een Typica-selectie die voor het eerst werd veredeld in de Kent Estate in India vanwege haar resistentie tegen koffiebladroest. Zij komt nu veel voor in Kenia, waar zij vaak een helder, zuiver en citrusachtig smaakprofiel oplevert.

● Mundo Novo, een natuurlijke kruising tussen Typica en Bourbon uit Brazilië, voor het eerst ontdekt in 1943. De bessen hebben langer nodig om te rijpen, maar de opbrengst is hoog en de kwaliteit per kop is goed.

Tot de nakomelingen van Bourbon behoren:

● Caturra, een natuurlijke mutatie van de Bourbon, ontdekt in Brazilië. De plant is klein en daardoor voor landbouwers gemakkelijker te beheren en hij heeft een relatief hoge opbrengst. Caturra heeft gewoonlijk een hoge zuurgraad en een zachte body.

● Catimor, een hybride van Caturra en Timor Hybrid (zelf een hybride van arabica en robusta). Catimor-planten zijn ook klein, maar ze hebben eveneens een uitstekende opbrengst. Ze zijn ook zeer resistent tegen schimmels en ziekten. Catimor-bonen hebben over het algemeen een lage zuurgraad en zijn vrij bitter, maar kunnen complexe plantaardige smaken produceren als ze met zorg worden geteeld.

Zeldzame en exclusieve koffiesoorten

In de loop der jaren zijn sommige soorten bijzonder gewaardeerd geraakt in de koffie-industrie. Ze hebben vaak complexe en unieke smaakprofielen en vragen daarom om een veel hogere prijs dan de meeste andere soorten.

Voorbeelden zijn:

● Gesha (of Geisha), oorspronkelijk een Ethiopische heirloom-variëteit. Gesha vond haar weg naar Midden- en Zuid-Amerika in de jaren 1950 en werd bijzonder populair onder producenten in Panama. In 2005 werd een Panamese Gesha ingeschreven op de Best of Panama-veiling, waar zij het record brak voor de hoogste prijs die ooit voor een pond koffie is betaald. De kwaliteit van de kopjes is uitzonderlijk, met een bloemige en thee-achtige smaak.

● Wush Wush, afkomstig uit de regio Wush Wush in Ethiopië, in de buurt van Jimma en Sidamo. Wush Wush legde een soortgelijke weg af als Gesha en wordt nu algemeen geteeld in Colombia. De smaak in het kopje is fruitig en bloemig.

● SL34, een selectie van één enkele boom die in de jaren 30 van de vorige eeuw in Kenia werd geteeld in het Scott Laboratories (vandaar SL). SL34-planten zijn lang en leveren grote bonen op met een complexe zuurgraad en een zuivere, zoete afdronk.

● Pacamara, een hybride van de variëteiten Pacas en Maragogipe, die vooral in El Salvador wordt geteeld. De plant is klein van gestalte, maar levert grote, stevige bonen op. Wanneer Pacamara wordt geteeld op grote hoogten, kan zij complexe bloemen- en citrussmaken produceren in het kopje.

Hoewel er veel factoren zijn die het smaak- en kopprofiel van een koffie beïnvloeden, is variëteit aantoonbaar een van de belangrijkste.

Op de meeste verpakkingen van speciale koffiesoorten worden de variëteiten vermeld die erin zitten. Dus als u in he vervolg een zak bonen haalt, kijkt u even op het etiket, kijkt u naar de variëteit en denkt u aan de smaken die u in het kopje ervaart. Misschien vind u wel uw nieuwe favoriet.